Ανθεκτικότητα/ Συμπόνια [Resilience/ Compassion]

Abstract

Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων στο Μεταξουργείο. Η μεταβιομηχανική, μετα-πανδημική πόλη καταγράφει στον ιστό της μια σειρά απωλειών, προϊόντων μιας πολυεπίπεδης κρίσης (περιβαλλοντικής, οικονομικής, μεταναστευτικής, κοινωνικής και αξιακής). Η ανάγκη υπέρβασης της αίσθησης της απώλειας που εγγράφεται στο αστικό σώμα, μεταφράζεται στην απαίτηση για γρήγορη ανάκαμψη ή επαναφορά σε συνθήκες σταθερότητας. Η ιδιότητα της resilience, που αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα ως ανθεκτικότητα ή επανατακτικότητα, βρίσκεται την τελευταία 15ετία στην καρδιά του ακαδημαϊκού και δημόσιου λόγου σε σχέση με την οικολογία, τον αστικό σχεδιασμό, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αειφορία.

Η ανθεκτικότητα συγκροτείται ως ένα κανονιστικό ιδεώδες, τόσο στο πλαίσιο των κοινωνικών και τεχνο-οικονομικών συστημάτων, όσο και για το άτομο, που οφείλει να ανακάμπτει γρήγορα, να επανευρίσκει τον εαυτό του, να επανακτά τις δυνάμεις και τις δεξιότητές του, ξεπερνώντας πλήγματα, δεινά ή απώλειες. Ωστόσο, η έμφαση στην ανθεκτικότητα ως το σύνολο των προδιαθέσεων, ιδιοτήτων και συναισθημάτων που βοηθά τα άτομα να επιβιώνουν έχει δεχτεί κριτική, εφόσον φαίνεται να καθιστά το άτομο μοναδικά υπεύθυνο για την ευημερία του, αγνοώντας το ρόλο των δυσμενών κοινωνικών συνθηκών. Περαιτέρω, αρκετοί επισημαίνουν πως, παρότι η “ανθεκτικότητα” είναι κεντρικός όρος στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, η έλλειψη κοινώς από δεκτού ορισμού και κριτικής εξέτασης του θεωρητικού πλαισίου, εξυπηρετεί την ατζέντα νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Η πανδημία του Covid-19 κατέστησε τις συνθήκες καθημερινής ζωής ακόμη πιο περίπλοκες και επώδυνες για μεγάλη μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού, που αντιμετώπισε το άγχος της κοινωνικής απομόνωσης, την ανεργία, τους μαζικούς θανάτους και το φόβο. Είναι, επομένως, ξεκάθαρο ότι χρειάζεται να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς προετοιμασίας, ψυχικής και συναισθηματικής, για ακραίες συνθήκες. Πώς, όμως, θα πρέπει να νοηθεί η ανθεκτική ζωή; Πώς υπερβαίνουμε τη μελαγχολία, τη θλίψη, τα εμπόδια, τις κρίσεις και τα τραύματα που κληρονομούνται στην μεταβιομηχανική, μεταπανδημική ευρωπαϊκή πόλη; Μπορεί μια κριτική προσέγγιση της ρητορικής και των πολιτικών της ανθεκτικότητας να οδηγήσει σε μια νέα αντίληψη για την ανθεκτική ζωή σε ένα ριζικά διαμορφωμένο κόσμο, που υπερβαίνει διαιρέσεις, ανισότητες και ρατσισμούς –εν’ ολίγοις, σε ένα ριζικά δημοκρατικό κόσμο; Μπορεί η συμπόνια, νοούμενη ως ένα πολιτικό συναίσθημα που ενθαρρύνει τους πολίτες να νοιάζονται και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τους συμπολίτες τους που υποφέρουν, να αποτελέσει στοιχείο προσωπικής και συλλογικής ανθεκτικότητας; Μπορούν οι τέχνες να λειτουργήσουν ως μια σπουδή στην ανθεκτικότητα, νοούμενη ως συναισθηματική χειρονομία που επιτρέπει τη θέαση νέων δυνατοτήτων και επαναπροσδιορισμού της πραγματικότητας;

Η προτεινόμενη εκθεσιακή διοργάνωση προσκαλεί Έλληνες και Κύπριους εικαστικούς, επιχειρώντας να διερευνήσει τους συσχετισμούς ανάμεσα στη ρητορική της ανθεκτικότητας, την οικολογία, τον αστικό σχεδιασμό, την αειφορία και την κοινωνική οργάνωση. Οι συμμετέχοντες εικαστικοί καλούνται να διερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους η καλλιτεχνική χειρονομία μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της ανθεκτικότητας εντός ενός συμπονετικού και παρηγορητικού λόγου, που μπορεί –εντέλει - να συγκεράσει το ιδιωτικό με το συλλογικό. Διανοίγοντας ένα διάλογο ανάμεσα σε καλλιτέχνες και φιλοσόφους, η παρούσα πρόταση επιδιώκει να τονίσει τη σημασία μιας διαφορετικής κατανόησης του ρόλου της ανθεκτικότητας (ως έννοια, ρητορική και διαδικασία) στην αισθητική και καλλιτεχνική εμπειρία.