Η Κοινωνική Κατασκευή της Αναπηρίας, Η Πρόσληψη και Επίδραση Διαδικτυακού Περιεχομένου για την Αναπηρία Και η Διαχείριση της Ταυτότητας Αναπηρίας στα Διαδικτυακά Μέσα

Abstract

Η παρούσα διατριβή εστιάζει στην κοινωνική πραγματικότητα της αναπηρίας στα διαδικτυακά μέσα και εξετάζει πώς κατασκευάζεται και τυγχάνει διαχείρισης το ζήτημα της αναπηρίας στο διαδίκτυο, πώς το σχετικό διαδικτυακό περιεχόμενο προσλαμβάνεται και ποιες επιδράσεις έχει σε στάσεις προς την αναπηρία και πώς τα άτομα με αναπηρίες ορίζουν την κατάστασή τους, προσλαμβάνουν την κοινωνική αντιμετώπιση της αναπηρίας και διαχειρίζονται διαδικτυακά τις ταυτότητές τους. Η διατριβή επικεντρώθηκε σε τρεις ερευνητικούς άξονες. Ο πρώτος εστίασε στο ερευνητικό ερώτημα "Πώς κατασκευάζεται η αναπηρία στα διαδικτυακά μέσα (ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Facebook);" και εξέτασε πώς ειδησεογραφικοί οργανισμοί και άτομα που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο κατασκευάζουν την αναπηρία στο διαδίκτυο. Η διερεύνηση υλοποιήθηκε μέσω ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου 520 ειδήσεων και αναρτήσεων στο Facebook στις οποίες καταγράφηκε η επικράτηση στοιχείων που ανάγονται σε μοντέλα αναπηρίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν μεγαλύτερη επικράτηση των κοινωνιοκεντρικών μοντέλων (κοινωνικό μοντέλο και μοντέλο ανθρωπίνων δικαιωμάτων), σύμφωνα με τα οποία η αναπηρία είναι κοινωνικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίζεται με έμφαση στην ενσωμάτωση και στην υποστήριξη των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες. Ωστόσο, κυρίως σε επίπεδο λανθάνοντος περιεχομένου, εντοπίζεται και σημαντική επικράτηση ατομοκεντρικών κατασκευών, οι οποίες πηγάζουν κυρίως από το ιατρικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο η αναπηρία είναι ατομική δυσλειτουργία και ιατρικό ζήτημα. Ο δεύτερος ερευνητικός άξονας εστίασε στο ερευνητικό ερώτημα "Πώς η έκθεση σε διαδικτυακές κατασκευές για την αναπηρία επηρεάζει τη στάση ατόμων χωρίς αναπηρίες προς άτομα με αναπηρίες;" και εξέτασε την επίδραση διαδικτυακού περιεχομένου στις στάσεις ατόμων χωρίς αναπηρίες προς άτομα που χρησιμοποιούν τροχοκάθισμα, μέσω διαδικτυακού πειράματος με προμέτρηση και δύο μεταμετρήσεις. Συμμετείχαν 116 άτομα τα οποία τοποθετήθηκαν σε τρεις ομάδες: μία η οποία εκτέθηκε σε ερεθίσματα ιατρικού μοντέλου, μία η οποία εκτέθηκε σε ερεθίσματα κοινωνικού μοντέλου και μια ομάδα ελέγχου. Τα άτομα που συμμετείχαν έλαβαν τα ερεθίσματα στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο κατά τη διάρκεια μιας περιόδου πέντε ημερών μετά την προμέτρηση. Τα ερεθίσματα κοινωνικού μοντέλου προκάλεσαν σημαντική ήπια αλλαγή προς την αναμενόμενη κατεύθυνση (κοινωνική υποστήριξη των ατόμων με αναπηρίες), ενώ δεν επιβεβαιώθηκε η επίδραση των ερεθισμάτων του ιατρικού μοντέλου. Ωστόσο, οι μέσες τιμές των μεταμετρήσεων των πειραματικών ομάδων ήταν σημαντικά διαφορετικές από αυτές της ομάδας ελέγχου, κάτι που δείχνει ότι η έκθεση στα ερεθίσματα και των δύο μοντέλων επηρεάζει τις στάσεις προς την αναπηρία. Η δεύτερη μεταμέτρηση έδειξε σταθερότητα των μεταβολών στις στάσεις μέχρι μία εβδομάδα μετά την έκθεση στα ερεθίσματα. Ο τρίτος ερευνητικός άξονας εστίασε στο ερευνητικό ερώτημα "Πώς κατασκευάζουν και διαχειρίζονται την ταυτότητά τους στα ΜΚΔ τα άτομα με αναπηρίες;" και διερεύνησε τη διαχείριση της ταυτότητας αναπηρίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την πρόσληψη σχετικού διαδικτυακού περιεχομένου, μέσω συνεντεύξεων βάθους με 25 άτομα με οπτικές και κινητικές αναπηρίες. Καταγράφηκαν τρεις στρατηγικές διαχείρισης ταυτότητας αναπηρίας: η "ανοικτή", στην οποία τα άτομα με αναπηρίες παρουσιάζουν ανοικτά την αναπηρία τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με δημόσιες αναρτήσεις, τόσο οπτικά όσο και κειμενικά, η "μέση", στην οποία τα άτομα με αναπηρίες παρουσιάζουν κυρίως με οπτικό περιεχόμενο την αναπηρία τους, αποφεύγοντας κειμενικές αναρτήσεις, και η "κλειστή/περιορισμένη", στην οποία τα άτομα με αναπηρίες δεν επιθυμούν να αποκαλύψουν την αναπηρία τους, εκτός μέσω προσωπικών μηνυμάτων. Σχετικά με την ιδιωτικότητα, περισσότερες ανησυχίες εκφράστηκαν από άτομα μέσης και κλειστής/περιορισμένης στρατηγικής. Συνολικά, μέσω αυτής της πολυμεθοδικής και πολυεπίπεδης προσέγγισης, η διατριβή προσφέρει δεδομένα και εξηγήσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη του αναδυόμενου ερευνητικού τομέα Σπουδές για την Αναπηρία και Νέα Μέσα.