Πολιτική επικοινωνία: διακινδύνευση, δημοσιότητα, διαδίκτυο

Abstract

Το βιβλίο του Νίκου Δεμερτζή έχει διπλό στόχο. Αφενός να εξοικειώσει τον αναγνώστη με τον επιστημονικό κλάδο της πολιτικής επικοινωνίας και, αφετέρου, να προσεγγίσει ορισμένα από τα πλέον καίρια ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες και τους πολιτικούς σήμερα, όπως π.χ η δημοσιότητα, η απαξίωση του πολιτικού λόγου, η δυσφορία απέναντι στην πολιτική και τους πολιτικούς, το πολιτικό θέαμα, η πολιτική χρήση του διαδικτύου, οι ειδήσεις για το περιβάλλον, ο τρόπος που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις απειλές που γεννά η κοινωνία της διακινδύνευσης κοκ. Διαβάζοντας τα επιμέρους κεφάλαια διαπιστώνει κανείς πως η πολιτική επικοινωνία είναι ένα πολυ-επιστημονικό θεωρητικό και ερευνητικό πεδίο στο οποίο συγκλίνουν η πολιτική επιστήμη, η κοινωνιολογία, η ιστορία, η ψυχολογία και η ηθική φιλοσοφία. Ταυτόχρονα η θεωρία και η μελέτη της πολιτικής επικοινωνίας εστιάζεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης: το ατομικό (π.χ. η επίδραση των ΜΜΕ στις επιλογές και προτιμήσεις των ψηφοφόρων), το θεσμικό (π.χ. η δομική επιρροή των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης στην εσωτερική λειτουργία των κομμάτων, στις σχέσεις πολιτικής αντιπροσώπευσης και στην αναμόρφωση της δημόσιας σφαίρας) και το συστημικό (π.χ. οι συμβολή των Μέσων στη συγκρότηση της πολιτικής κουλτούρας μιας ολόκληρης κοινωνίας). Στις αναλύσεις του συγγραφέα περιλαμβάνονται εμπειρικά δεδομένα, τα οποία προέρχονται από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των πέντε τελευταίων ετών στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της ιστορίας της πολιτικής επικοινωνίας ως επιστημονικού κλάδου το εύρος του οποίου μεγαλώνει διαρκώς όσο διαστέλλονται τα όρια του Πολιτικού και όσο συντελούνται αλλαγές στις επικοινωνιακές πρακτικές των κομμάτων και των μέσων ενημέρωσης (επαγγελματοποίηση της πολιτικής, απορύθμιση των επικοινωνιών κ.λπ.). Στο κεφάλαιο αυτό ο συγγραφέας ορίζει περιεκτικά την πολιτική επικοινωνία ως ηθελημένη και αθέλητη μεταβίβαση και παραγωγή μηνυμάτων, που αναφέρονται στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας από, μεταξύ και εντός των θεσμών του πολιτικού συστήματος, τα οποία επηρεάζουν τις ατομικές πολιτικές γνώμες, στάσεις και συμπεριφορές σε τοπική, εθνική και διεθνή κλίμακα. Στα επόμενα τρία κεφάλαια ο Νίκος Δεμερτζής αναφέρεται στις κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις της πολιτικής επικοινωνίας: τη θεωρία των χρήσεων και ικανοποιήσεων, τη θεωρία της ημερήσιας θεματολογίας των Μέσων και τη θεωρία του κοινωνικού κονστρουξιονισμού (δηλαδή τη θεωρία εκείνη σύμφωνα με την οποία η πολιτική πραγματικότητα και οι ειδησεογραφία είναι προϊόν κοινωνικής κατασκευής και δεν υπάρχουν ανεξάρτητα από τη γλώσσα και το νόημα των ανθρωπίνων πράξεων). Ο ίδιος μάλιστα τάσσεται υπέρ της τρίτης θεωρίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι αλλαγές στη σχέση ιδιωτικού και δημόσιου στην κοινωνία του θεάματος. Χωρίς να πέφτει σε μονομέρειες και δίχως να δαιμονολογεί κατά των Μέσων, θεωρεί ότι αυτά έχουν επιφέρει ένα είδος «μεσοποίησης» της πολιτικής, η οποία εκφράζεται με α) την οπτικοποίηση του δημοσίου λόγου, και β) την προσωποποίηση της πολιτικής διαδικασίας. Βάσει αυτών, μετασχηματίζεται το περιεχόμενο και η σχέση ανάμεσα στο ιδιωτικό και δημόσιο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, στην κοινωνία του θεάματος το δημόσιο συμφέρον συρρικνώνεται σε απλή περιέργεια και η ιδιωτικότητα καθίσταται μέτρο αξιολόγησης της δημόσιας συμπεριφοράς. Στο πέμπτο κεφάλαιο ο συγγραφέας αναλύει τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ καλύπτουν τα περιβαλλοντικά θέματα. Στην ανάλυσή του δείχνει, μεταξύ άλλων, τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζονται και δημοσιοποιούνται τα κοινωνικά προβλήματα, κάτι που δεν εξαρτάται τόσο από τις «αντικειμενικές» συνθήκες, όσο από μια εξουσιαστική διαδικασία ορισμού της κατάστασης. Εδώ εμπλέκονται τα μέσα ενημέρωσης, καθώς αυτά σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνουν τη δημόσια θεματολογία εντός της οποίας καθορίζονται και διαγκωνίζονται για την ορατότητά τους τα διάφορα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Ο συγγραφέας τονίζει ότι τα οικολογικά προβλήματα δεν εμφανίσθηκαν απλώς και μόνο γιατί χειροτέρεψαν οι συνθήκες του φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος, αλλά κυρίως γιατί εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο νοηματικής «κατασκευής» της φύσης. Το ίδιο συμβαίνει και με την έννοια της διακινδύνευσης, η οποία αν και δεν ήταν ξένη σε προηγούμενες εποχές, σήμερα σημασιοδοτείται διαφορετικά, ως αθέλητη επερχόμενη βλάβη του κοινωνικού συνόλου. Τέλος, το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται στα χαρακτηριστικά των δυνητικών κοινοτήτων και στην πολιτική κουλτούρα του διαδικτύου. Ειδική αναφορά γίνεται στο αν το διαδίκτυο ευνοεί ή υπονομεύει την ανασυγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και το σχηματισμό μιας παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών. Ένα άλλο ερώτημα που εξετάζεται είναι η συμβολή του διαδικτύου στην όξυνση ή την υπονόμευση των εθνικιστικών προκαταλήψεων. Όπως ολόκληρη λειτουργία του διαδικτύου, έτσι και στο θέμα αυτό τα πράγματα είναι διφορούμενα:· αν και σε πολλές ιστοσελίδες καλλιεργείται το φυλετικό και εθνικό μίσος, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η ίδια η γραμματική του διαδικτύου αμβλύνει τις εθνοκεντρικές προκαταλήψεις.