Βωμολοχίες και αθυροστομία στον λαϊκό λογοτεχνικό λόγο της Κύπρου: «Το πάλιωμαν» του Βασίλη Μιχαηλίδη ως εικαστική εγκατάσταση

Abstract

Ο λαϊκός λογοτεχνικός λόγος της Κύπρου συμπεριλαμβάνει συλλογές από «μυλλωμένα» τραγούδια/στιχουργήματα γραμμένα στην κυπριακή διάλεκτο, τα οποία πραγματεύονται θέματα ταμπού, κυρίως σεξουαλικού περιεχομένου. Χαρακτηρίζονται ως αθυρόστομα και υπαινικτικά, αφού είναι πλούσια σε άσεμνες προσφωνήσεις και αθυροστομίες που υποδηλώνουν, συχνά, ζητήματα εξουσίας και δύναμης ανάμεσα στα δύο φύλα. Δομημένα στην ιδιωματική κυπριακή κουλτούρα, τα στιχουργήματα αυτά προσεγγίζουν αλληγορικά τα ανθρώπινα γεννητικά όργανα, για να σατιρίσουν θέματα της καθημερινότητας ή να θίξουν τις ερωτικές αποδόσεις και τους κοινωνικούς ρόλους μεταξύ ανδρών και γυναικών. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να παρουσιάσει και να σχολιάσει την εικαστική απόδοση του ποιήματος του Βασίλη Μιχαηλίδη «Το πάλιωμαν του βίλλου με τον πούττον» (1916). Η εικαστική απόδοση του ποιήματος (Ε. Ζαντίδης, 2004) παρουσιάστηκε το 2004 στην γκαλερί Διάτοπος στη Λευκωσία, στα πλαίσια ομαδικής έκθεσης με θέμα “Gender Explorations”. Το ποίημα αφορά στην πάλη/διάλογο μεταξύ του ανδρικού μορίου (βίλλου) και του γυναικείου αιδοίου (πούττου): στην αρχή του ποιήματος κυριαρχεί έντονα ο ανδρισμός και η προσταγή για υποταγή του γυναικείου φύλου, ενώ στη συνέχεια το αιδοίο δεν διστάζει να εκφραστεί εξίσου αθυρόστομα με το ανδρικό μόριο και να αναδειχθεί κατά πολύ ανώτερό του, κερδίζοντας στο τέλος τη «μάχη». Ο Β. Μιχαηλίδης έντεχνα και μεθοδικά ανυψώνει το γυναικείο φύλο, προσδίδοντάς του συνδηλωτικά κυρίαρχο ρόλο στη σεξουαλικότητα. Παρουσιάζει τη γυναίκα ως ενεργή και συμβολικά συμμέτοχη στην κοινωνία, παρά το γεγονός ότι, όταν γράφτηκε το συγκεκριμένο ποίημα, επικρατούσε το κατεστημένο της πατριαρχικής κοινωνίας. Στην εικαστική απόδοση, δύο στρατιές από πλαστικούς στρατιώτες μάχονται, συνοδευόμενες από δύο «πολεμικές μηχανές». Η πρώτη είναι κατασκευασμένη από πλαστικά γουρούνια/στρατιώτες και έχει το σχήμα του ανδρικού μορίου, ενώ η δεύτερη από πλαστικές αγελάδες/στρατιώτες και έχει το σχήμα του γυναικείου αιδοίου. Η «μάχη» εξελίσσεται στο έδαφος, ενώ, για να ολοκληρωθεί το concept/σκεπτικό, γίνεται ταυτόχρονη προβολή τυπογραφικής απόδοσης του ποιήματος στην εγκατάσταση. Οι διακειμενικές αναφορές σε γλωσσικά μηνύματα, όπως, για παράδειγμα, «σοβινιστικό-γουρούνι» και «χαζή-αγελάδα», ανατρέπονται μέσω της ανάγνωσης του κειμένου που προβάλλεται στα αντικείμενα. Στην παρούσα μελέτη προτείνεται η παρουσία του θεωρητικού πλαισίου, καθώς και η εννοιολογική διαδικασία και ανάλυση της εικαστικής εγκατάστασης.