Το παράδοξο στην ερασιτεχνική φωτογραφία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου

Abstract

Η έρευνα εξετάζει το παράδοξο της αντίθεσης της “ξεχασμένης” ερασιτεχνικής φωτογραφίας του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Μέσα από τις φωτογραφίες αυτές, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει την ένωση δύο αντιστικτικών όψεων του πολέμου είτε μέσα στην κάθε φωτογραφία ξεχωριστά είτε και ως σύνολο φωτογραφιών μέσα από ένα στρατιωτικό άλμπουμ του πολέμου. Από τη μια η καταστροφή και ο μηδενισμός εναλλάσσεται με εικόνες “αναγέννησης”, ο πόλεμος με το “παιχνίδι”, η ζωή με τον θάνατο, δημιουργώντας έτσι μια σύνθεση “παραδόξου” γεννημένη μέσα από την ιστορία του φωτογράφου στον πόλεμο. Ξεκινώντας, η φωτογραφία μας εντάσσει σε μια “εναλλακτική” πραγματικότητα της ιστορίας του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, εκεί που κυρίαρχο ρόλο στην αναπαράσταση δεν παίζει πλέον η δημοσιογραφική “αντικειμενικότητα”, ούτε η προπαγάνδα, αλλά ο ψυχισμός του στρατιώτη – φωτογράφου που βιώνει από κοντά τον πόλεμο. Εκεί, ο στρατιώτης, διαμέσου της αναπαράστασης του περιβάλλοντός του, μας μεταφέρει ουσιαστικά στον ψυχικό του κόσμο, που σαν πιόνι της χιτλερικής προπαγάνδας από τη μια και σαν ανθρώπινη ύπαρξη από άλλη, η αντίθεση μεταξύ του καλού και του κακού, του σκοταδιού και του φωτός αποκτούν νόημα συνθέτοντας την φωτογραφία. Η προσέγγιση στην έρευνα γίνεται επικαλούμενος τη βοήθεια της ψυχανάλυσης κυρίως του Carl Jung και του Jacques Lacan καθώς και της σημειολογίας του Roland Barthes, που ασχολήθηκαν κατεξοχήν με το πώς μια εικόνα μεταφέρεται από μια παγκόσμια συλλογική οντότητα όπως το συλλογικό ασυνείδητο ή η γλώσσα προς το άτομο και απ’ εκεί προβάλλεται προς τα έξω για να επικαλύψει με άλλα νοήματα την “πραγματικότητα”. Η έρευνα διακρίνεται από τρείς διαφορετικές προσεγγίσεις, με κέντρο τον στρατιώτη φωτογράφο. Στο πρώτο κεφάλαιο, “ο φωτογράφος στον χώρο”, σκοπός είναι η ερμηνεία της αντίθεσης που βρίσκουμε στη φωτογραφία του στρατιώτη σε σχέση με τον περιβάλλων κοινωνικοπολιτισμικό και πολιτικό του χώρο. Εκεί γίνεται μια αναφορά στον μοντερνισμό, με την τεχνολογία να εισαγάγει νέους τρόπους αντίληψης του κόσμου, καθώς και σε πολιτικές καταστάσεις που επηρέασαν άμεσα ή έμμεσα την εξέλιξη της ιστορίας και κατ’ επέκταση της θεματολογίας των φωτογραφιών. Προχωρώντας, στο δεύτερο κεφάλαιο «ο φωτογράφος δίπλα από τον θεατή», σκοπός είναι η ερμηνεία της αντίθεσης και των διπλών μηνυμάτων της φωτογραφίας, με κέντρο μια v «διάδραση» και «ανταλλαγή» μηνυμάτων του θεατή και του φωτογράφου. Έτσι, η φωτογραφία λειτουργεί σαν ένα παράθυρο στον χώρο και τον χρόνο, ζωντανεύοντας το ιστορικό περιβάλλον της φωτογραφίας μέσα μας, αλλά η διαφορετικότητα του κοινωνικοπολιτικού μας περιβάλλοντός από αυτού της φωτογραφίας, αποτυγχάνει να ερμηνεύσει τελικά την φωτογραφία προσδίδοντάς της παράδοξα αντιφατικά μηνύματα. Εκεί γίνεται μια αναφορά στην κοινωνική ψυχολογία και την έννοια της «ομάδας» που λειτουργεί ως ένα θεωρητικό μέσο κατανόησης της στάσης του θεατή απέναντι στην φωτογραφία. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο, “ο φωτογράφος μέσα στον χρόνο”, γίνεται κατά κύριο λόγο μια προσπάθεια ερμηνείας των παράδοξων αντιφατικών μηνυμάτων της φωτογραφίας μέσα από παγκόσμια και διαχρονικά σύμβολα και αρχέτυπα, που σύμφωνα με την αναλυτική ψυχολογία αποτελούν μοτίβα επανάληψης κάποιων αντίστοιχων ανθρώπινων καταστάσεων και συναισθημάτων, σαν μορφές που ζουν μέσα στον χώρο και τον χρόνο και επικαλούνται τους ανθρώπους της εκάστοτε εποχής για να ξαναζωντανέψουν.